Bilim insanları uzaydaki birinci arkeolojik çalışmayı yaptı. Memleketler arası Uzay İstasyonu’nda (UUİ) yürütülen çalışmanın gelecekteki istasyonların dizaynına katkı sağlaması bekleniyor.
1998’de fırlatılan UUİ, bugüne kadar 23 farklı ülkeden en az 270 bireye mesken sahipliği yaptı. Dünya’ya pek benzemeyen bu ortamda yaşayan bireylerin etraflarını kullanırken yeni formüller geliştirmesi gerekiyor.
Örneğin yerçekiminin çok düşük olması yeryüzünde mümkün olmayan deneylerin yürütülmesine imkan sağladığı üzere gündelik aktivitelerin bile çok ayrıntılı planlanmasını zarurî kılıyor.
İnsanların bu ortama nasıl adapte olduğunu anlamak isteyen araştırmacılar, Milletlerarası Uzay İstasyonu Arkeoloji Projesi’ni başlattı. Arkeolojik tekniklere başvuran bu proje, astronotların istasyondaki alanları nasıl kullandığını ve vakit içindeki değişimi inceliyor.
Bilim insanları arkeolojide kullanılan ve kürekle çukur açma testi denen bir tekniğe başvurdu. Bu yolda bir hafriyat alanında muhakkak aralıklarla çukurlar açılarak tarihi yapıtların dağılımı saptanıyor. Akabinde daha fazla kalıntı barındırdığı düşünülen çukurlarda daha kapsamlı çalışmalar yapılıyor.
UUİ’de çukur kazmak pek mümkün olmadığı için proje takımı 2022’de istasyonda 6 bölge seçerek astronotlardan iki ay boyunca her gün bu alanların fotoğrafını çekmesini istedi. Uzay aracındaki gereçler de tarihi eser olarak değerlendirildi.
Bu bölgelerin ikisine dair bulgular, PLOS One isimli hakemli mecmuada 7 Ağustos Çarşamba günü yayımlanan bir makalede açıklandı.
Alanlardan biri ekipman bakımına ayrılırken oburu de tuvaletle idman ekipmanlarının yakınında yer alıyor.
UZAYDA BİRİNCİ KERE TARİHİ ESERLER İNCELENDİ
Araştırma grubu kendi geliştirdikleri bir görsel tahlili programıyla, artırılmış gerçeklik başlığı, yapışkanlı not kağıdı, kalem ve eldiven üzere toplamda 5 bin 438 “tarihi eser” belirledi.
Ardından bilim insanları bunları astronotların çektiği fotoğraflarla karşılaştırarak alanların nasıl kullanıldığını tespit etmeye çalıştı.
Sonuçlar UUİ’deki alanların maksadı dışında kullanıldığını gösteriyor. Örneğin tuvalet ve antrenman ekipmanının yakınındaki alana ferdî bakım materyalleri ve nadiren kullanılan bir bilgisayar konmuştu.
Ekipman bakımına ayrılan alan da benzeri formda depo olarak kullanılırken, kendi maksadına hizmet etmiyordu.
Bu durumun, alanların fonksiyonelliğine bakan astronotların bunların nasıl kullanılacağına dair karşılıklı bir mutabakata varabildiğine işaret ettiğini belirten araştırmacılar ekliyor:
Ayrıca istasyon vaktin bir noktasında donup kalmamış. Farklı şahısların işlerin nasıl yapılacağına dair farklı fikirleri var.
Henüz birinci evrelerindeki çalışma, insanların büsbütün yabancı bir ortama nasıl adapte olduğunu ortaya koyuyor.
Aynı vakitte arkeolojik prosedürlerin yeryüzüyle sonlu kalmak zorunda olmadığını da gösterirken, bulgular ileride yapılacak istasyonların dizaynında işe yarayabilir.
Araştırma takımı “Bu deney, Dünya dışında gerçekleştirilen birinci arkeolojik çalışma” diyerek ekliyor:
Bir alandan örnek almaya yönelik klâsik bir metodu büsbütün yeni bir tıp arkeolojik bağlama uyarlayarak UUİ mürettebatının uzay istasyonunun farklı alanlarını dizaynlardan ve vazife planlarından farklı biçimlerde nasıl kullandığını gösteriyoruz. Gelecekteki uzay istasyonlarının mimarları ve planlayıcıları bu çalışmadan pahalı dersler çıkarabilir.
Araştırmacılar farklı arkeolojik sistemlerin de uzay çalışmalarında kullanılabileceğini düşünüyor.